INTERVIEW: Eenheid in verscheidenheid, hoofdarchitect Rapp+Rapp ontwikkelde sterke visie voor Tondelier

Langzaam maar zeker ondergaat de historisch vervuilde gasmetersite een transformatie naar een gloednieuw, duurzaam stadsdeel. De bewoners staan er centraal. Zij wonen er binnenkort rondom het Tondelierpark vlakbij hartje Gent, rustig en toch levendig.

Er zit een sterke visie achter dit nieuwe stadsdeel. Deze visie kreeg vorm in 2012 tijdens de ontwikkelcompetitie voor deze gasmetersite in samenwerking met Rapp+Rapp, de hoofdarchitecten van dit Gentse nieuwbouwproject. Hoog tijd om hen het woord te geven. We ontmoetten Harrie van der Meijs, een van de partners van architectenbureau Rapp+Rapp.

Rabotwijk, inspiratie voor Tondelierwijk

Rapp+Rapp geeft vorm aan bouwprojecten in België, Nederland en Duitsland. De visie van Rapp+Rapp, en de ruime ervaring op vlak van stedenbouw, bracht hen in 2009 in het vizier van saneringsbedrijf Aclagro.

‘Samen met Aclagro, Eddy Van Zieleghem en evr-architecten sloten we ons aan bij de prijsvraag van Stad Gent. Onze opdracht bestond uit het ontwikkelen van een overkoepelende visie om dit nieuwe stadsdeel nieuw leven in te blazen. Het was Eddy Van Zieleghem die ons bij het project betrok op basis van onze ervaring met grootschalige stadsprojecten op zoals het stadsdeel ‘Ypenburg’ in Den Haag.

Tondelier is een voormalige gasmetersite, een brownfield, waar een gasfabriek, een telecomfabriek en een meelfabriek gevestigd waren. De twee monumentale gashouders en de voormalige meelfabriek zijn de stille getuigen van het rijke industriële verleden van deze site.

Diversiteit maakt een stad tot een stad. We bestudeerden het stedelijke weefsel van de aansluitende Rabotwijk, een belangrijk stuk negentiende-eeuwse stadsuitleg in Gent. In de Rabotwijk zie je uitgesneden bouwblokken met straten, pleinen en parken, en af en toe, een laan. We ‘hervertaalden’ dat in het nieuwe Tondelier-stadsdeel, zonder deze letterlijk te kopiëren.

Centraal zal het Tondelierpark aangelegd worden, begrensd door de gevelwanden van Tondelier. Dit zal het intieme karakter van het park versterken. Het Tondelierpark is, ter hoogte van de Elststraat, toegankelijk via een ruime doorgang vanuit de bestaande Rabotwijk. Internationaal gerenommeerd landschapsarchitect, Denis Dujardin, ontwierp een overzichtelijk park.

Rondom het Tondelierpark, van 1,6 hectare, tekende Rapp+Rapp vier gesloten bouwblokken. Via spievormige open ruimten wordt het centrale Tondelierpark verbonden met het omliggende, stedelijke weefsel. Deze bouwblokken verdeelden we in kleinere bouwkavels die worden ingevuld met grotere appartementengebouwen, townhouses en grondgebonden woningen. Naast woningen vinden ook een sporthal, kantoren en een combinatie van wonen en werken hun plaats in Tondelier.’

Eenheid in verscheidenheid

Rapp+Rapp stippelde de kantlijnen uit waarbinnen de verschillende gebouwen en woningen vorm krijgen. Voor de architectuur van Tondelier wordt gezocht naar een harmonie tussen de architectuur van de verschillende gebouwen.

‘De doorlooptijd van het project is lang: we werken nauw samen met Stad Gent, de projectontwikkelaar en zeven andere architecten. Voor Rapp+Rapp was het van essentieel belang, binnen eenvormige stedenbouw, aansluitend op de bestaande negentiende-eeuwse Rabotwijk, een duidelijk geheel neer te zetten waarbinnen diversiteit in architectuur ontstaat.'

Het totaalbeeld van Tondelier zal zich als eenheid presenteren, zonder eentonig te zijn. Voor de architectuur van de gebouwen introduceerden we de term ‘eenheid in verscheidenheid’. Om deze verscheidenheid te bereiken, is werken met verschillende architecten een grote meerwaarde. Als architecten gaat het ons om verbinding, om het geheel in de verschillende delen.

Licht, contrast met het verleden

Het mag duidelijk zijn, het zware, industriële verleden heeft hier plaats geruimd voor een ruim, licht stadsdeel. Het Trambrugpark vormt samen met het Rabot- en Tondelierpark een grote open groene ruimte met een buurtoverstijgend karakter. De historische, monumentale gashouders maken onderdeel uit van dit park. Rapp+Rapp koos voor duurzame, steenachtige materialen met lichte kleurtonen.

We gaven de betrokken architecten de vrijheid om te kiezen uit een spectrum van wit tot beige-bruinachtige tinten met een natuurlijke uitstraling. Daardoor oogt het geheel van het Tondelier stadsdeel in de toekomst eerder licht en fris. Verder schreven we verticale ramen voor, een architecturaal kenmerk uit de Rabotwijk.

'Het groene en duurzame karakter was vanaf het begin heel belangrijk bij de ontwikkeling van Tondelier Gent. De toekomst schrijft verdere, stedelijke verdichting voor, ook Tondelier is ontworpen met het oog op verdichting. De huidige lintbebouwing in België is niet houdbaar. Als architectenbureau is het onze verantwoordelijkheid zorgvuldig om te gaan met de nog beschikbare openbare ruimte. In een stad als Gent is dat niet anders.’

Eenheid binnen architecturale confetti

Ook de grondgebonden woningen van dit nieuwe stadsdeel in Gent worden door verschillende architecten ontworpen, telkens maximaal drie architecten per rij. Qua architectuur moet het een beetje confetti zijn, maar wel herkenbaar blijven als rij. Een blijvende evenwichtsoefening.

'Omdat Tondelier Gent een marathonproject is, en er ondertussen reeds mensen wonen, gaan we heel planmatig tewerk. We kozen ervoor om de gebouwen in groep meteen volledig af te werken, ook de groene openbare ruimte tussen die gebouwen. Zo kunnen de eerste bewoners meteen genieten van rust en een groene buitenruimte. Dat zie je nu reeds aan de groeninrichting en de moestuintjes aan het gebouw Nieuwe Molens Gent.’

Nieuwe Molens Gent: historisch waardevol met respect heropgebouwd

Naast hun rol als stedenbouwkundig inspirator en supervisor, ontwierp hoofdarchitect Rapp+Rapp zelf ook een aantal gebouwen. Zo is het ontwerp van Nieuwe Molens Gent van hun hand. Dit historisch gegroeide, industriële gebouw deed lang dienst als meelfabriek. Met respect voor de historische waarde en het robuuste karakter creëerde Rapp+Rapp een aangename, hedendaagse woon- en werkplek.

‘Het was een industrieel gebouw, een dicht volume dat bestond uit magazijnen, silo’s en molens uit verschillende perioden. Door renovatie, heropbouw en nieuwbouw met elkaar te combineren, kwamen we hier tot vier verschillende eenheden, die je als één gebouw leest. Niet evident. Om de gevel van het nieuwbouwgedeelte (het hofgebouw) aan te sluiten op de bewaarde, historische gevels, werkten we met ‘geschlämd metselwerk’. Bij deze techniek smeer je de kalkspecie uit over de steen, waardoor je de gevels, als het ware bij elkaar smeert. De drie gevels aan het binnenhof, manifesteren zich elk op hun manier, maar vormen wel duidelijk een eenheid.

Het kanaalgebouw en het parkgebouw werden gerenoveerd maar voor het silogebouw kozen we voor herbouw. Die gevel zat volledig dicht. Wij creëerden een gevel met veel ramen en aangehangen balkons. Ook de aanleg van de parkeergarage was een uitdaging. Daarvoor diende de bestaande kelder dieper gemaakt te worden, bouwtechnisch een heuse uitdaging gezien het feit dat er al gebouwen bovenop stonden.'

We vergelijken de diversiteit binnen Nieuwe Molens Gent weleens met een zorgvuldig samengestelde bos bloemen. Een complex nieuwbouwproject waarbij renovatie, nieuwbouw en herbouw door elkaar lopen.

Bouwfase 2, de gebouwen Bavo, Flora en Ganda

Naast Nieuwe Molens Gent, ontwierp Rapp+Rapp ook het hoekpand Ganda, dat aan de zijde van het Gerechtsgebouw zal gebouwd worden. Het appartementsgebouw zal een U vormen met het Flora-gebouw, ontworpen door Eddy Van Zieleghem en Bavo, het werk van architecten Kersten Geers en David Van Severen van OFFICE.

We kozen ervoor met drie architecten te werken, zodat de schaal niet te groot zou worden. Dat maakt het natuurlijk complexer. Voor het ontwerp van het gebouw Ganda vertrokken we vanuit de ligging en oriëntatie van het gebouw, en stemden daar de gevels en de positie van de buitenruimtes op af. Qua gevelontwerp keken we sterk naar de plattegrond die we ontwierpen voor het gebouw. Die ritmiek uit het grondplan projecteerden we op de gevel.

'We zochten een overkoepelend gevelthema om het gebouw als eenheid neer te zetten. De hele gevel van Ganda wordt opgetrokken uit prefabbeton, behalve de terugliggende delen, waarvoor we natuursteen kozen. Niet zomaar beton. We kozen voor een architectonisch beton, licht en levendig, met een natuurlijke uitstraling. Het is voor Rapp+Rapp belangrijk dat de geveluitwerking is afgestemd op de achterliggende functies. Achter de gevels van Ganda bevinden zich ruime buitenruimten, lichte woonkamers en meer private slaapkamer. Dit is mogelijk binnen hetzelfde gevelthema van dichte en open geveldelen met een ritmiek die de interne indeling van het gebouw weerspiegelt.’

Liefde voor ambacht en het ‘solide’

Als er iets is dat het werk van hoofdarchitect Rapp+Rapp typeert, is het wel de liefde voor ambacht, voor het solide en een afkeer van overbodige, modieuze kunstgrepen.

Het komt uiteindelijk allemaal samen. Je kan een geweldig concept bedenken, maar uiteindelijk moet een pand wel gebouwd worden, in de stad passen. Er moet geleefd worden, het moet aansluiten op wat er al is. Rapp+Rapp neemt dat au sérieux. Vandaar onze voorliefde voor duurzame, robuuste architectuur. Dat betekent niet dat we enkel bakstenen gebouwen zetten. We zoeken eerder naar de ratio. Van daaruit volgt de vorm.

Word jij de volgende Tondelier?

Lijkt het je wonen in een nieuw stadsdeel vlakbij hartje Gent jou ook wel wat? Bekijk dan het online woonaanbod en kom gerust eens langs. Maak een afspraak. Tondelier vertelt graag honderduit.